Den Oord

 

Hoge bomen vangen veel wind.

Luuk Vogelezang, vrijwillig molenaar op de Besthmenermolen, schreef in de discussie over molen Den Oord en het kappen van de eik de volgende brief aan de gemeenteraadsleden van Ommen.

“Alles van waarde is weerloos” zei boswachter Arend Spijker, hij haalde de dichter Lucebert aan om de eik te beschermen die voor de molen Den Oord staat. Hij had het niet beter kunnen zeggen als hij daarmee ook de molen zou aanduiden. Samen willen wij voor hen die weerloos zijn opkomen.


Standpunten

“Samen” dat zijn in dit geval de boombeschermers, maar ook de molenbeschermers. Daarbij moeten we elkaars standpunten wel kennen en willen begrijpen. De eik is opgekomen als een zaailing in de zestiger jaren, waarschijnlijk verloren door een gaai of ekster, of misschien verstopt door een muis. Nu is het een mooie statige jonge eik van ongeveer zestig jaar. Wel is een eik een van de meest voorkomende bomen in Nederland.

In Nederland hebben we nog ongeveer 1100 molens waarvan de meesten in het westen van ons land staan. Die bijna allemaal een monument zijn en daarbij ook een respectabele leeftijd hebben. Zo ook molen Den Oord die geen zestig is, maar bijna tweehonderd jaar oud!

Terug naar de jonge eikenboom, en molens in het algemeen. Onze stichting is niet onlangs met deze boom bezig gegaan. Molenbeschermers zijn altijd bezig om een optimale omgeving voor de molen te behouden en te krijgen. Hierbij krijgen ze hulp van de overheid die rond de molens een gebied als molenbiotoop ingesteld heeft. Dit is een gebied waar nieuwe aanplant of gebouwen de molens niet mogen hinderen.


Wind

De omgeving voor een molen is optimaal als de wind zonder belemmering de molen kan bereiken, maar ook zonder belemmering verder kan waaien. Wind is voor een molen als het water is voor een vis, zonder water gaat een vis dood.

Want wind is niet alleen om ze goed te laten draaien, maar meer nog een levensbelang voor molens. Een molen gaat dood (vervalt) als deze stilstaat doordat hij geen wind meer kan vangen. Er is een gezegde in de molenwereld “Een jaar stilstand is erger dan tien jaar draaien”. Wie dat wil zien, hoe onze molens er toen uitzagen na een tiental jaren stilstand, er zijn nog genoeg foto’s van. Kijk terug in de Ommer historie en zie, het waren alle vier bouwvallen, ruïnes!

Nu zijn alle vier molens door een niet geringe investering en daarnaast een goed onderhoudsbudget van onze eigen Ommer gemeenschap, weer plaatjes om te zien.

Ook Den Oord lijkt wel een plaatje of een ansichtkaart, als je dat zo ziet. Een boompje, huisje, molentje. Dat is beslist niet zoals het vroeger geweest zou zijn.

Rond een molen horen van oudsher geen bomen, dat is een wezensvreemd iets. Voor een juist begrip wat bomen of gebouwen doen die naast of voor een molen staan het volgende. Een afname van 10% windsnelheid door een boom laat het vermogen van de molen al dalen met 27%! Als de afname 20% is door een boom of gebouw dan is het vermogen van de molen met 50% gedaald. De molen kan dus nog maar op halve kracht werken! Uit ervaring bij de Besthmenermolen kan ik dan zeggen: proberen te laten draaien, maar niet malen. Dat lukt dan niet meer.

Bij molen Den Oord zal de afname door deze boom meer zijn en steeds meer worden met het groeien van de eik.


Hoog en droog

Is molen Den Oord gewoon een van de 1100 de molens zoals de eik gewoon een eik is van een van meer dan een miljoen?

Het is in 1824 als de Ommer timmerman Roelof Makkinga samen met twee familieleden besluit om een molen te bouwen. Ze hebben daarvoor al een stuk grond van de gemeente op het oog, lekker hoog en droog op den Oord. Daar zijn ze ook zeker van een goede windvang. Alleen in het noordwesten een beetje gehinderd door de lage huizen van Ommen, nog het meest door het dak van de hervormde kerk als hoogste punt.

Het allermooiste van die plek is de kolk in het weiland die een vaste verbinding met de Burggraven heeft, de Ommer haven aan de Vecht. Ze zijn van plan om een houtzaagmolen te bouwen. De bomen kunnen dan vanaf de Vecht, door de haven, zo naar de kolk bij de molen gevaren worden.

Tot zover de geboorte van een bijzondere Ommer molen.

We springen naar het jaar 2007, helemaal naar de beroemde Zaanse Schans waar tien verschillende types Hollandse molens staan. Daar wordt de spiksplinternieuwe replica van de zaagmolen het Jonge Schaap in bedrijf gesteld. Die zeskanten zaagmolen wilden ze daar graag hebben omdat dit type niet meer voorkwam in Nederland. Een kleine vergissing.

In Ommen staat nu nog steeds een oude zeskant die als zaagmolen gebouwd is en later naast zagen ook nog kon malen. Dit maakt het nog bijzonderder. Het wordt nog mooier. 

Er is een verhaal dat de molen Den Oord vanuit de Zaanstreek via Deventer en Bathmen als een tweedehandsje gekocht is. Zo zou Roelof Makkinga ervoor gezorgd hebben dat de molen in Ommen terecht kwam. Gewoon verhuisd als zoveel Zaanse molens.


Molenstichting

In de beheersovereenkomst van de molenstichting staat dat ze de molens indien mogelijk behalve draaien, ook willen laten malen en zagen. Met deze doelstelling in gedachten hebben we de geschiedenis en de fysieke toestand van de molen laten onderzoeken. Daaruit bleek dat door de nu nog steeds meer dan stevige constructie van Den Oord, hij nooit uit elkaar genomen is. Het kan niet anders dan dat deze ter plekke opgebouwd is. Ook een jaarring onderzoek van het hout wees uit dat de bomen voor de bouw zijn gekapt in midden Polen, in ieder geval jaren na 1796!  Klopt met het bouwjaar 1824. Door deze onderzoeken kwam een bekende Zaanse molendeskundige tot de conclusie dat het hier beslist geen molen uit hun streek kon zijn.

Aan de Vecht in Ommen staat dus een unieke oude zeskanten zaagmolen die hier nieuw gebouwd is, met behulp van een Ommer timmerman. Dus geen Zaans type maar een echt onvervalst type Ommer molen! Exclusief in Nederland en omgeving! Tot voor kort wist niemand van deze heel bijzondere molen!

Wij kunnen de molen wel graag willen laten zagen maar de rijksdienst (RCE) heeft daar momenteel een heel ander filosofie over. Zij zeggen; een monument is een monument om te behouden zoals het is, het hoeft niet te kunnen draaien, malen of zagen. Punt.

Behalve als het een heel bijzondere molen is.

Daar zijn ze inmiddels na ons onderzoek en hun bezoek aan de molen van overtuigt net als de eigenaar, de gemeente Ommen. Niet een van 1100, maar enig in Nederland!


Dus zoek een mooie plek voor de boom in de Ommermars, of vervang deze boom door honderd zaailingen wat momenteel een trend is.

Gelukkig hebben we er met zijn allen voor gezorgd dat Ommen vier goed onderhouden, mooie, draaiende molens heeft.

Laten we daar net als voor de bomen goed voor blijven zorgen. Onze gasten in de zomer komen niet alleen voor de bossen of alleen voor de molens maar voor het Ommer totaal, wij zullen ze begroeten ook namens de bomen, met enthousiast zwaaiende molens!


21 december 2021,

Luuk Vogelzang molenaar van de Besthmenermolen en lid van de werkgroep Herstel zaagmolen Den Oord.