Den Oord
De krukas in molen Den Oord
10 juli 2019
Tekst: Harry Woertink
Molen Den Oordt in de wacht voor nieuwe functie: houtzaagmolen – unieke krukas geplaatst
OMMEN - Molen Den Oordt in Ommen heeft sinds vandaag weer een krukas. Het is de eerste stap om van de oorspronkelijke molen weer een houtzaagmolen te maken. Zo’n honderd jaar geleden is de functie van de molen gewijzigd van houtzaagmolen naar korenmolen. Als het aan de beherende Stichting Ommer Molens ligt wordt Den Oordt op den duur weer een houtzaagmolen.
Krukas
Met vereende krachten van een kraan en behulp van de molenmaker Jannes Kooistra bijgestaan door de Ommer molenaars is de meer dan 490 kilogram zware krukas boven in de gemeentelijke molen geplaatst. Via een van de ramen in de molen kon met precisiewerk de krukas op de juiste plek gelegd worden. De uit één stuk gegoten ijzeren krukas van 4,5 meter zet in zaagmolens een roterende beweging om in een rechtlijnige beweging. Het terug plaatsen van de krukas is een activiteit van de Ommer molenaars onder aanvoering van molenaar Anton Wolters van molen De Lelie. Een week eerder is de Konijnenbeltsmolen voorzien van oorspronkelijke onderdelen.
Windkracht
Met windkracht werden vroeger de zware stammen op het zaagraam getrokken en gezaagd. Door concurrentie van de stoomhoutzagerij elders werd het zagen van hout steeds minder lonend en legde de molenaar zich rond de dertiger jaren van de vorige eeuw toe op het malen van koren tot meel. De ijzeren krukas dateert van 1892 en is afkomstig van een oude houtzaagmolen in Franeker en is op de kop getikt door molenaar Anton Wolters.
Zeskantige bovenkruier
De enige zeskantige bovenkruier in Overijssel, met zijn kenmerkende houten voet, is vanuit de Zaanstreek overgeplaatst naar Deventer en nadien in 1824 als een zaag- en korenmolen overgebracht naar Ommen. De molen is geheel van hout, de romp en de kap zijn afgedekt met riet.
Tot het eind van de dertiger jaren van de vorige eeuw werd er met de molen gezaagd. Nadien werden er ook twee koppels maalstenen geplaatst. De wieken hebben een relatief kleine vlucht van 18.40 meter en de stelling loopt over het bedrijfsgedeelte. Bij een restauratie in 1946 kreeg de molen een ijzeren as en roeden. Toen de molen steeds minder rendabel werd en in verval raakte kwam de molen in 1954 in handen van de gemeente en werd tot algehele restauratie overgegaan. De krukas van toen is er niet meer ingekomen.
Streekmuseum
Den Oordt is de kleinste van de vier molens in Ommen. Na jaren van stilstand en verval heeft er in 1960-1961 een ingrijpende restauratie plaats gevonden. De zagerij werd verwijderd en het “Balkengat” gedempt. De aangebouwde schuren zijn naar een ontwerp van architect Jan Jans herbouwd. In 1999 is de molen weer maalvaardig gemaakt. In de molenschuur en bijgebouwen is sinds de zestiger jaren het Streekmuseum gevestigd.
Zie hier voor foto’s van het hijsen van de krukas.
De krukas is afkomstig uit molen De Haan in Franeker.
Deze molen stond voor 1892 als houtzaagmolen aan de Geeuw te Sneek. In Franeker diende de molen ter vervanging van de op 1 oktober 1891 verbrande zaagmolen De Eendracht.
Eigenaren van De Haan waren Fam. v.d. Wind en F. Schotanus. Reeds in 1912 werd de fraaie molen onttakeld.
Een sloopvergunning werd aangevraagd in 1965, maar werd geweigerd. Een restauratieplan uit 1969 werd hierdoor nooit uitgevoerd. Op 26 september 1975 legden met vuur spelende kinderen het restant van de molen in de as.
De romp was afkomstig van de Molen van Gongrijp. In veel publicaties staat dat De Zwarte Hengst naar Franeker werd verplaatst, maar uit een vergelijking van foto’s van de molens blijkt dat het de Zaagmolen van Gongrijp moet zijn geweest. In Sneek had de molen nog een houten bovenas, in Franeker werd hij van een ijzeren as voorzien. Oorspronkelijk stond de molen in Sneek aan de Geeuw, waar hij maalde voor zaagmolenaar Gongrijp, maar in het laatst van 1891 of begin 1892 verhuisde hij naar Franeker.
De Haan Franeker, houten molen met zaagschuur, in gebruik als balkenzager; bouwjaar 1892; 1912 ontmanteld; 1975 restant verbrand
Doorsnede houtzaagmolen De Rat, IJlst